Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Anthony Michael Collins w dniu 16 lutego 2023 r. wydał oczekiwaną opinię w sprawie C-520/21 dotyczącą prawa do wynagrodzenia za korzystanie z kapitału po unieważnieniu umowy frankowej.
Opinia została wydana w związku z pytaniem Sądu Rejonowego dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie skierowanego do TSUE dotyczącym m.in. tego, czy stronom unieważnionej na podstawie klauzul abuzywnych umowy kredytu frankowego, należy się zwrot dodatkowych środków ponad wypłacone w wykonaniu tej umowy. Mianowicie, chodzi tu o wynagrodzenie dla banku za udostępnienie kapitału kredytu, zaś dla kredytobiorcy – za korzystanie przez bank ze środków uiszczanych tytułem rat kredytowych.
W ocenie Rzecznika, po uznaniu umowy kredytu hipotecznego za nieważną ze względu na nieuczciwe warunki konsumenci mogą dochodzić względem banków roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych. Banki zaś tego prawa nie mają. Powyższe stanowisko Rzecznik uzasadnił tym, iż Dyrektywa 93/13 z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie stoi na przeszkodzie przepisom prawa krajowego ani orzecznictwu krajowemu, na podstawie których konsumentowi ułatwia się dochodzenie roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych na podstawie nieważnej umowy kredytu hipotecznego. Przy czym w opinii zaakcentowano, iż to do sądu krajowego należy ustalenie, czy w świetle przepisów krajowych konsumenci mają prawo dochodzić tego rodzaju roszczeń, oraz rozstrzygnięcie o ich zasadności w oparciu o prawo krajowe. Rozwiązanie to znajduje uzasadnienie w celu dyrektywy 93/13, jakim jest przyznanie konsumentom wysokiego poziomu ochrony. Możliwość dochodzenia szerszego zakresu roszczeń może zachęcać konsumentów do wykonywania praw przysługujących im na podstawie dyrektywy 93/13, jednocześnie zniechęcając banki do włączania do swoich umów nieuczciwych warunków.
W omawianej opinii Rzecznik jednoznacznie stanął na stanowisku, iż bankom nie przysługuje prawo do wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału przez frankowiczów. Dyrektywa 93/13 stoi bowiem na przeszkodzie, by bank oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych na podstawie unieważnionej umowy, domagał się od konsumenta dodatkowych świadczeń wykraczających poza zwrot przekazanego kapitału kredytu i zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. Rzecznik TSUE podkreślił, iż uznanie umowy kredytu hipotecznego za nieważną stanowi konsekwencję zamieszczenia w tej umowie nieuczciwych warunków przez bank, w związku z czym bank jako przedsiębiorca nie może czerpać korzyści gospodarczych z sytuacji powstałej na skutek własnego bezprawnego działania.
W przypadku przyjęcia odmiennego założenia, bank nie byłby zniechęcony do stosowania nieuczciwych warunków w umowach kredytu zawieranych z konsumentami, jeżeli, pomimo stwierdzenia nieważności tych umów byłby uprawniony do pobierania od konsumentów rynkowego wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu. Ponadto w opinii zwrócono uwagę na fakt, iż kredytobiorcy przed podjęciem decyzji o wytoczeniu powództwa o unieważnienie umowy kredytu, w której zawarto nieuczciwe warunki nie są w stanie określić kwoty, jakiej może się od nich domagać bank. Mając na uwadze skomplikowany i uznaniowy charakter kryteriów stosowanych przez banki przy obliczaniu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału oraz natychmiastową wymagalność tych kwot, konsumenci mogliby być zniechęcani do dochodzenia ochrony swych praw przyznanych dyrektywą 93/13. Taka sytuacja pozbawiłaby z kolei dyrektywę jej skuteczności.
Rzecznik odniósł się również do argumentu dotyczącego zagrożenia stabilności rynków finansowych w Polsce wskazując, iż pozbawiony jest on znaczenia w kontekście wykładni dyrektywy 93/13. Nadrzędnym jej celem jest bowiem ochrona interesów konsumentów. Banki zaś, jako podmioty utworzone na podstawie prawa, są zobowiązane prowadzić swoje sprawy w sposób zapewniający przestrzeganie wszystkich jego przepisów. Na zakończenie warto wskazać, że choć opinia Rzecznika Generalnego nie jest wiążąca dla TSUE to praktyka wskazuje na to, iż Trybunał Sprawiedliwości często orzeka zgodnie ze wskazanym przez niego kierunkiem. Wyrok TSUE spodziewany jest jesienią bieżącego roku.
