Weksle cz. 3 – Przedawnienie roszczenia na podstawie weksla przeciwko wystawcy oraz poręczycielowi

Zgodnie z obowiązującą w prawie cywilnym zasadą, zawartą w art. 117 § 1 Kodeksu cywilnego, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Przy roszczeniach na podstawie weksla dotyczy to zarówno roszczeń ze stosunku podstawowego, stanowiącego podstawę wystawienia weksla, jaki i stosunku wekslowego, powstałego na skutek podpisania i wydania weksla, który służy zabezpieczeniu tego pierwszego.

Art. 70 ust. 1 w związku z art. 103 ust. 3 Prawa wekslowego stanowi, że roszczenie uprawnionego na podstawie weksla własnego przeciwko wystawcy takiego weksla ulega przedawnieniu z upływem lat trzech licząc od dnia płatności weksla. W takim samym czasie przedawnia się też roszczenie wobec poręczyciela wekslowego za wystawcę weksla własnego (art. 32 ust. 1 w związku z art. 103 ust. 3 Prawa wekslowego).

Należy przy tym zauważyć, że zarówno w przypadku stosunku podstawowego, jak i wekslowego, sąd uwzględnia przedawnienie na zarzut dłużnika (chyba, że sprawa dotyczy konsumenta, wtedy sąd z urzędu bada czy nie doszło do przedawnienia). Wymagane jest więc, aby podniósł on w trakcie procesu zarzut przedawnienia, w przeciwnym wypadku, sąd wyda orzeczenie zasądzające.

Zarówno w literaturze, jak i w orzecznictwie dominuje pogląd, że zobowiązanie wekslowe ma byt samodzielny. Także poręczenie wekslowe jest zobowiązaniem samoistnym, niezależnym od zobowiązania głównego. Wobec tego, czym innym jest przedawnienie roszczenia ze stosunku podstawowego, a czym innym przedawnienie wekslowe. Obie instytucje istotnie różnią się od siebie, między innymi, co do początku biegu przedawnienia. Termin przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego, zgodnie z regułą art. 120 Kodeksu cywilnego rozpoczyna bieg od dnia, w którym świadczenie ze stosunku podstawowego stało się wymagalne. Natomiast początek biegu terminu przedawnienia roszczenia z weksla własnego skierowanego przeciwko wystawcy weksla własnego, zgodnie z art. 70 w związku z art. 103 i 104 Prawa wekslowego, liczy się od dnia płatności weksla. Tę samą zasadę stosuje się do weksli in blanco. Przedawnienie praw z weksla in blanco nie rozpoczyna biegu do czasu jego wypełnienia. Przedawnienie roszczenia z weksla wręczonego bez wypełnienia daty płatności i bez zastrzeżeń, co do tej daty, rozpoczyna się z dniem płatności wpisanym na wekslu przez wierzyciela wekslowego.

Warto podkreślić, że przedawnienie roszczenia ze stosunku podstawowego będzie wpływało na stosunek wekslowy wyłącznie przy wekslu, który pierwotnie został wystawiony jako dokument in blanco (weksel niezupełny). Można go uzupełnić jedynie przed upływem terminu przedawnienia roszczenia wynikającego ze stosunku podstawowego, które zostało zabezpieczone wekslem. Wraz z upływem terminu przedawnienia ze stosunku podstawowego wygasa upoważnienie do uzupełnienia weksla in blanco, udzielone wierzycielowi przez dłużnika wekslowego. Wierzyciel wekslowy, który wypełni weksel po tej dacie, naraża się na zarzut, że uzupełnił dokument z naruszeniem porozumienia.
W wyniku przedawnienia roszczenia wekslowego wygasa zobowiązanie zawarte w wekslu, co oznacza, że po upływie terminu przedawnienia wierzyciel nie może już dochodzić zapłaty z weksla. Wierzycielowi przysługuje jednak wybór między roszczeniem ze stosunku podstawowego lub roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia. Roszczenie ze stosunku podstawowego jest możliwe, jeżeli dokument pełnił funkcję zabezpieczającą, a roszczenie pozawekslowe jeszcze się nie przedawniło. Prawo roszczenia z podstawowego wzbogacenia zgodnie z art. 76 Prawa wekslowego może być dochodzone niezależnie od funkcji, jaką pełnił weksel. Wówczas odpowiedzialność ponosi wyłącznie wystawca weksla własnego, którego zobowiązanie wekslowe wygasło na skutek przedawnienia.
Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 4 października 2019 r. sygn. akt V ACa 199/19 stwierdził, że przedawnienie roszczenia wekslowego i ze stosunku podstawowego biegną niezależnie od siebie, przy czym podstawę oceny przesłanek przedawnienia drugiego z nich stanowią przepisy Kodeksu cywilnego, zaś pierwszego przepisy Kodeksu cywilnego zmodyfikowane przez przepisy Prawa wekslowego, które wprowadzają odmienne reguły dotyczące długości i początku biegu terminu przedawnienia oraz dopuszczalnych zarzutów dłużnika wekslowego. Wypełnienie weksla po upływie terminu przedawnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu jest wypełnieniem niezgodnym z deklaracją wekslową i wystawca weksla (poręczyciel) może podnieść taki zarzut w ramach zarzutów przewidzianych w art. 10 Prawa wekslowego wskazując, że z tego względu jego zobowiązanie wekslowe nie powstało. Utrwalony jest też pogląd, że przedawnienie praw z weksla in blanco nie rozpoczyna biegu do czasu jego wypełnienia i dla odpowiedzialności wekslowej wystawcy weksla niezupełnego (poręczyciela) wobec remitenta decydujące jest jego wypełnienie przed upływem terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego, a nie przed wniesieniem pozwu. W razie oparcia powództwa na zobowiązaniu wekslowym, data wniesienia pozwu dla tej kwestii pozostaje bez znaczenia, bo stosunek podstawowy nie jest podstawą roszczenia. Data ta jest istotna wyłącznie przy ocenie przesłanek określonych w art. 70 zdanie pierwsze w zw. z art. 103 Prawa wekslowego, gdyż roszczenie wekslowe przeciwko poręczycielowi weksla in blanco przedawnia się z upływem trzech lat od dnia płatności weksla uzupełnionego zgodnie z upoważnieniem do jego wypełnienia.