Niniejszym wpisem rozpoczynam cykl artykułów związanych z prawem wekslowym i dochodzeniem w sądzie roszczeń wekslowych.
Pierwszy artykuł ma na celu wyjaśnienie wątpliwości związanych z rozkładem ciężaru dowodu w postępowaniu cywilnym na podstawie analizy wyroków sądów powszechnych. Jakie obowiązki spoczywają na powodzie a jakie na pozwanym.
Powód – dochodząc roszczenia z weksla – obowiązany jest jedynie przedstawić ważny weksel, wskazujący na to, że formalnie z tego weksla jest legitymowany. Powód nie jest natomiast obowiązany wykazywać, że weksel został wypełniony zgodnie z treścią porozumienia (deklaracji wekslowej), które zawarł z jego wystawcą, ani wykazywać wierzytelności ze stosunku podstawowego, którą weksel zabezpieczał. To na pozwanym spoczywa ciężar wykazania, że weksel został wypełniony niezgodnie z porozumieniem.
Należy podkreślić, iż zobowiązanie z weksla jest zobowiązaniem abstrakcyjnym. Ma ono takie właściwości, iż w sytuacji, w której powód dysponuje wekslem, ciężar dowodu w zakresie nieistnienia roszczenia spoczywa na stronie pozwanej (tzw. odwrócony ciężar dowodu). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądowym, w postępowaniu nakazowym, w jego fazie zapoczątkowanej wniesieniem zarzutów od nakazu zapłaty, dochodzi do przerzucenia ciężaru dowodu na stronę pozwaną.
W wyroku z dnia 23.05.2018 r.; I V CSK 267/17 Sąd Najwyższy – Izba Cywilna podnosi, że „Rozkład ciężaru dowodu w procesie, w którym powód dochodzi należności z weksla, a dłużnik wekslowy broni się zarzutami nawiązującymi do stosunku podstawowego, który określa zasady wypełnienia weksla jest konsekwencją podstaw zgłaszanych żądań. Powód dochodzący roszczenia na podstawie weksla nie ma obowiązku dowodzenia pozawekslowej podstawy swojego żądania. Ciężar dowiedzenia okoliczności wskazanych w art. 10 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) w celu zwolnienia się ze zobowiązania wekslowego ciąży na dłużniku. Tak samo rozkłada się ciężar dowodu w wypadku, kiedy wierzyciel wekslowy kieruje roszczenie do poręczyciela wekslowego, który zgodnie z art. 32 Prawa wekslowego odpowiada za zapłatę weksla tak samo jak wystawca i akceptant.
W wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny z dnia 28 kwietnia 2017 r; I ACa 994/16, Sąd podkreślił, że „pozycja wierzyciela wekslowego jest w procesie bardzo silna, gdyż na jego podstawie posiadacz weksla może wytoczyć powództwo przeciwko dłużnikom wekslowym i nie musi przy tym wykazywać podstawy gospodarczej zobowiązania, ani tego, że ona w ogóle istniała. Wydanie wierzycielowi weksla stwarza domniemanie istnienia wierzytelności wekslowej w wysokości sumy wekslowej i przerzuca w ten sposób ciężar dowodu przeciwnego na dłużnika, gdy tymczasem w braku weksla dowód istnienia i wysokość wierzytelności obciąża wierzyciela.
(…) W konsekwencji, w rozpoznawanej sprawie powód – dochodząc roszczenia z weksla – obowiązany był jedynie przedstawić ważny weksel, wskazujący na to, że formalnie z tego weksla jest legitymowany. Nie był natomiast obowiązany wykazywać, że weksel został wypełniony zgodnie z treścią porozumienia (deklaracji wekslowej), które zawarł z jego wystawcą, ani wykazywać wierzytelności ze stosunku podstawowego, którą weksel zabezpieczał. To na pozwanym spoczywał ciężar wykazania, że weksel został wypełniony niezgodnie z porozumieniem. Pozwany zobowiązany był udowodnić zarzuty odnoszące się do stosunku podstawowego (umowy franczyzy). Samo ich zgłoszenie nie przeniosło ciężaru dowodzenia na powoda z uwagi na treść art. 10 ustawy Prawo wekslowe. Da się natomiast zauważyć, że zarzuty apelacji pomijają obowiązujący w tej sprawie rozkład ciężaru dowodu i są wynikiem błędnego założenia, że to powód jako wierzyciel winien był udowodnić zaistnienie przesłanek do wypełniania weksla. Już zatem tylko z tego względu zarzuty te były niezasadne.”
W innym wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie stwierdza się: „Po wydaniu nakazu zapłaty na podstawie weksla pozwany powinien wszystkie okoliczności faktyczne, zarzuty i wnioski dowodowe zmierzające do wykazania bezzasadności powództwa przytoczyć już w piśmie zawierającym zarzuty od nakazu zapłaty (art. 495 § 3 KPC). Wśród zarzutów, za których pomocą pozwany o zapłatę weksla może się bronić, szczególnie istotne znaczenie przypada twierdzeniu, że powód otrzymał od pozwanego załączony do pozwu weksel in blanco w celu zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z określonego stosunku i w związku z tym był upoważniony do jego uzupełnienia jedynie zgodnie z porozumieniem zawartym z pozwanym, wypełnił go zaś naruszając to porozumienie. Powiązanie przez strony upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco z istnieniem i treścią zobowiązania podlegającego zabezpieczeniu (stosunku podstawowego względem roszczenia wekslowego) powoduje, że wekslobiorca w zasadzie nie może na podstawie prawa wekslowego uzyskać wobec wystawców weksla własnego więcej praw niż mu przysługuje w ramach stosunku, z którego wynika podlegająca zabezpieczeniu wierzytelność, czyli w ramach tzw. stosunku podstawowego względem roszczenia wekslowego. Odwołanie się do stosunku podstawowego nie jest w żadnej mierze obowiązkiem powoda, wręcz przeciwnie, jest uprawnieniem pozwanego.
Pozwany, podnosząc te zarzuty, zdaje się nie dostrzegać, iż strona, która występuje w postępowaniu nakazowym z powództwem o zapłatę opartym na twierdzeniu, że dochodzone roszczenie przysługuje jej od pozwanego na podstawie podpisanego przez niego weksla, powinna do pozwu dołączyć poświadczający to weksel. Jest to dowód konieczny, a zarazem co do zasady wystarczający (art. 485 § 2 KPC), rzeczą natomiast pozwanego jest wykazanie bezzasadności tak uzasadnionego żądania (art. 491 § 1 i art. 493 § 1 KPC). Wskazany rozkład ciężaru dowodu między stronami w poruszanych sprawach jest zgodny z regułą wyrażoną w art. 6 KC; konsekwentnie odpowiada mu powinność stron zaoferowania dowodów na poparcie przytoczonych okoliczności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2010 r., I CSK 641/09, OSNC-ZD 2011, nr B, poz. 35, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2011 r. II CSK 311/10).” (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z dnia 4 kwietnia 2013 r. I ACa 1244/12)
Należy zgodzić się w całości ze stanowiskiem zaprezentowanym przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 7 grudnia 2017 r.; V ACa 955/17:
„Ciężar wykazania okoliczności dotyczących zabezpieczającego charakteru weksla, w tym określenia czynności, w związku z którą został on wystawiony, wypełnienia jego treści zgodnie z deklaracją wekslową, jak też niepowstania lub zaspokojenia należności ze stosunku podstawowego spoczywał w tej sprawie wyłącznie na pozwanych, obowiązkiem których było nie tylko poniesienie na etapie wnoszenia zarzutów, jak wynika z treści art. 493 § 1 KPC, twierdzeń co do stosunku podstawowego, lecz także zgłoszenie dowodów w celu wykazania ich prawdziwości, poprzez przedstawienie własnych dokumentów lub złożenie wniosku dotyczącego zobowiązania przez Sąd Okręgowy strony powodowej do przedstawienia właściwych dokumentów. W każdym wypadku niewykazania takich twierdzeń, procesowe konsekwencje zaniechanie we wskazanym zakresie może ponosić wyłącznie strona pozwana. Niewykazanie istnienia lub właściwej wysokości roszczenia ze stosunku podstawowego, a tym bardziej wystawienia weksla w celu jego zabezpieczenia, w fazie rozpoznawania zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowy, wiązać się musi ich wydaniem wyroku utrzymującego nakaz zapłaty w mocy. Wyłączną jego podstawę może bowiem w takim wypadku stanowić zobowiązanie wekslowe, wykazane tylko przez złożenie weksla i udowodnienie, że wynikające z niego roszczenie może być skutecznie dochodzone przez stronę powodową.”
Dalej, w wyrok z dnia 26 lipca 2013 r.; I C 376/13, Sąd Okręgowy w Szczecinie podkreśla, że „zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny. Oznacza to, że zobowiązanie wekslowe jest oderwane od swej przyczyny prawnej tzw. causa, stanowiącej gospodarczą przyczynę wystawienia weksla. Innymi słowy – brak, nieważność lub inna wadliwość stosunku kauzalnego nie mają wpływu na ważność zobowiązania wekslowego. Nie ma wpływu w tym zakresie także okoliczność, że nie został osiągnięty cel, dla którego wystawiono weksel vide szerzej A. S.: Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Wydawnictwo (…), W. 2001, s. 28 – 32; A. W., J. I., K. S., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, W. 1998, s. 273. Z tego względu posiadacz weksla nie musi wykazywać podstawy gospodarczej zobowiązania wekslowego ani tego, że ta podstawa w ogóle istniała. Kto dochodzi zapłaty jako wierzyciel wekslowy, musi tylko przedłożyć dokument weksla, na który się powołuje, i wykazać swą tożsamość z osobą remitenta.
(…) W niniejszej sprawie jest bezsporne, że weksel, z którego strona powodowa wywodzi swoje roszczenie, miał charakter weksla niezupełnego w rozumieniu art. 10 Prawa wekslowego, co oznacza, że wystawca takiego weksla może w stosunku do posiadacza weksla będącego remitentem wekslowym podnieść zarzut wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem pomiędzy wystawcą weksla a remitentem weksla. Zważyć jednak trzeba, że ciężar dowodu okoliczności wyłączających odpowiedzialność wekslową wystawcy weksla spoczywa jednak w takim przypadku na dłużniku, jako osobie, która wywodzi z tego faktu skutki prawne. W rozpoznawanej sprawie oznacza to, że pozwani powinni wykazać zarówno istnienie stosunku podstawowego, jak i jego wadliwość.”
